Dr. Samir Həsənov
Direktor
Məktəb seçimi valideynin övladının gələcəyinə qoyduğu ən vacib sərmayələrdən biridir. Hər bir valideyn istəyir ki, övladı yalnız yaxşı bilik əldə etsin, həm də xoşbəxt, təhlükəsiz və şəxsiyyətinə hörmət olunan bir mühitdə böyüsün. Lakin bu seçim heç də həmişə sadə deyil. Bəzən məktəbin fiziki şəraiti, müəllimlərin reputasiyası, bəzən isə ətraf mühitin təzyiqləri valideyni qərarsız qoyur. Müasir dövrün çağırışları isə valideynin seçimində daha dərin və prinsipial sualları önə çıxarır: “Bu məktəb övladımın yaradıcı potensialını necə inkişaf etdirəcək?”, “Burada uşağım sosial baxımdan təhlükəsiz olacaqmı?”, “Tədris prosesi XXI əsrin tələblərinə uyğunmu qurulub?”
Təhsil artıq sadəcə dərslərin keçildiyi bir struktur deyil. O, insanın şəxsiyyətinin təməllərinin qoyulduğu, dəyərlərin formalaşdığı və gələcək həyat üçün zəruri bacarıqların mənimsəndiyi sosial və psixoloji bir mühitdir. Son illərin təhsil tədqiqatları sübut edir ki, məktəbin keyfiyyəti uşağın gələcək akademik və şəxsi uğurlarında həlledici rol oynayır. Elə bu səbəbdən məktəb seçimi məsələsinə yanaşarkən, valideynlər ilk növbədə məktəbin pedaqoji fəlsəfəsini və təhsilə baxış tərzini diqqətlə öyrənməlidirlər.
Müasir məktəblərdə təhsilin əsas yanaşması artıq informasiyanın ötürülməsi üzərində deyil, biliklərin mənimsənilməsi və tətbiqi üzərində qurulur. Konstruktivist pedaqoji modelə əsasən, uşaq passiv şəkildə bilik qəbul etmir, əksinə, öz təcrübəsinə əsaslanaraq yeni bilikləri qurur və mənalandırır. Bu baxımdan müəllimin rolu öyrədən deyil, istiqamət göstərən, öyrənməni təşviq edən şəxsə çevrilir. Təhsil tədqiqatçılarının fikrincə, biliklərin şagird tərəfindən kəşf olunması onun yaddaşında daha dərin iz buraxır və gələcəkdə həmin bilikləri daha effektiv şəkildə tətbiq etməyə şərait yaradır.
Bu yanaşma təhsil prosesində layihə əsaslı öyrənmə, tənqidi düşüncə və problem həll etməyə əsaslanan tapşırıqların geniş şəkildə tətbiqini zəruri edir. Məhz bu cür metodlar uşağın yalnız faktları əzbərləməsini deyil, düşünməyi, araşdırmağı və mühakimə yürütməyi öyrədir. Həmçinin, XXI əsrin tələblərinə uyğun olaraq, məktəblər yalnız akademik biliklər verməklə kifayətlənməməli, həm də müxtəlif bacarıqlar – kommunikasiya, əməkdaşlıq, rəqəmsal savadlılıq, yaradıcılıq və mədəniyyətlərarası anlayış kimi qabiliyyətləri inkişaf etdirməlidirlər.
Valideynlər məktəb seçimində mütləq bu bacarıqların hansı formada aşılandığını araşdırmalıdır. Əgər məktəb uşaqlarda yalnız yüksək bal toplamaq üçün çalışır, lakin tənqidi düşüncə, liderlik və yaradıcı yanaşma kimi sahələrdə yetərli imkan yaratmırsa, bu uzunmüddətli perspektivdə uşağın potensialının zəifləməsinə səbəb ola bilər. Unutmaq olmaz ki, gələcəyin uğurlu insanı yalnız savadlı deyil, eyni zamanda çevik düşünən, adaptasiya qabiliyyətinə malik, özünü və başqasını anlaya bilən şəxsdir.
Uşağın fərdi ehtiyaclarına uyğun təhsil mühiti də məktəb seçimində əsas prioritetlərdən biri olmalıdır. Hər bir uşaq özünəməxsus öyrənmə tərzinə və maraqlara malikdir. Bəziləri vizual öyrənməyə üstünlük verir, digərləri isə praktik və tətbiq əsaslı fəaliyyətlərdə daha uğurlu olur. Belə fərqlilikləri nəzərə almayan, “bir növ təlim” modelinə əsaslanan məktəblərdə uşaqların potensialı çox zaman boşa gedir. Bu səbəbdən də fərdiləşdirilmiş və diferensiallaşdırılmış təlim metodlarına yer verən məktəblər valideynlərin diqqətində olmalıdır. Bu yanaşmada müəllimlər tədris prosesini uşaqların fərdi öyrənmə tərzinə uyğunlaşdırır, bu da öyrənmənin daha dərin və effektiv olmasını təmin edir.
Təhsil təkcə akademik biliklərlə kifayətlənmir. Uşağın sosial və emosional rifahı da məktəb mühitində formalaşır. Təhlükəsiz, mehriban və zorakılıqdan uzaq bir məktəb atmosferi uşağın özünü ifadə etməsinə, yaradıcı ideyalarını paylaşmasına və ətraf mühitlə sağlam münasibət qurmasına şərait yaradır. Məktəbdə emosional dəstək xidmətlərinin – psixoloq, sosial işçi və məktəb rəhbərliyi ilə effektiv əlaqənin mövcudluğu bu baxımdan olduqca vacibdir. Zorakılığın qarşısının alınması üçün mexanizmlər, sosial-emosional bacarıqların inkişafı və müsbət davranış modellərinin təşviqi məktəb mədəniyyətinin əsas göstəriciləridir.
Müəllimlərin peşəkarlığı isə məktəbin təhsil keyfiyyətini müəyyən edən ən mühüm amillərdəndir. Uşağın dərsə olan marağı, motivasiyası və müvəffəqiyyəti birbaşa olaraq müəllimin fənnə yanaşması və pedaqoji bacarıqları ilə bağlıdır. Müasir müəllim yalnız bilik ötürən deyil, həm də öyrənmə prosesini stimullaşdıran və şagirdi yönləndirən şəxs olmalıdır. Bu səbəbdən məktəbdə müəllimlərin peşəkar inkişafına göstərilən diqqət — seminarlar, təlimlər, metodik dəstək — məktəb seçimində nəzərə alınmalı vacib göstəricidir.
Daha bir mühüm meyar isə məktəbdə texnologiyadan istifadənin səviyyəsidir. Rəqəmsallaşan dünyada təhsilin bu dəyişikliklərə uyğunlaşması qaçılmazdır. Təhsildə texnologiyanın istifadəsi sadəcə dərslərdə proyektor və ya kompüterlərin olması ilə məhdudlaşmamalıdır. Rəqəmsal tədris platformaları, interaktiv öyrənmə vasitələri, kodlaşdırma və STEM layihələri uşaqlarda təkcə texniki deyil, həm də analitik düşüncə və yaradıcı yanaşmanı inkişaf etdirir. Eyni zamanda rəqəmsal təhlükəsizlik, informasiya süzgəci və kibermədəniyyətin öyrədilməsi müasir məktəblərin əsas vəzifələrindəndir.
Məktəb və valideyn arasında əməkdaşlıq da təhsil keyfiyyətinə birbaşa təsir edir. Valideynlər təhsil prosesində yalnız müşahidəçi deyil, fəal iştirakçı olduqda, uşaqların məktəbə münasibəti və uğurları da daha yüksək olur. Uşağın uğuru yalnız məktəb və müəllimlərin işi deyil, ailə və məktəbin ortaq əməkdaşlığının məhsuludur. Buna görə məktəbin valideynlərlə necə əlaqə qurduğu, onların fikir və təkliflərinə hansı dərəcədə açıq olduğu mütləq nəzərə alınmalıdır.
Bütün bu amillər bir yerdə göstərir ki, məktəb seçimi hərtərəfli düşünülməli və yalnız nəticələrə deyil, təlim və tərbiyə prosesinin keyfiyyətinə əsaslanmalıdır. Düzgün seçilmiş məktəb uşağın yalnız bu gününü deyil, sabahını da formalaşdırır. Bu, yalnız akademik uğurların deyil, həm də sağlam psixoloji inkişafın, sosial bacarıqların və dəyərlərin bünövrəsinin qoyulduğu bir yoldur.
Valideyn üçün ən vacib olan, məktəbin övladını necə bir insana çevirəcəyini anlamaqdır. Bu sualın cavabı test nəticələrində deyil, məktəbin öyrətmə fəlsəfəsində, psixoloji mühitində, müəllim heyətində və ümumi yanaşmasındadır. Gələcəyin vətəndaşını yetişdirmək məsuliyyətini üzərinə götürən məktəblər yalnız bu göstəricilərlə dəyərləndirilə bilər. Valideyn isə bu qiymətləndirmədə sadəcə müşahidəçi deyil, ağıllı və məlumatlı seçim edən mühüm tərəfdaşdır.
Qaynaq:
-
Bruner, J. (1961). The Act of Discovery. Harvard Educational Review.
-
Vygotsky, L. S. (1978). Mind in Society. Harvard University Press.
-
Tomlinson, C. A. (2014). The Differentiated Classroom. ASCD.
-
OECD (2023). Teaching for the Future: Global Perspectives and Innovative Practices.
-
Durlak, J. A., et al. (2011). The Impact of Enhancing Students’ Social and Emotional Learning: A Meta-Analysis of School-Based Universal Interventions. Child Development.
-
Epstein, J. L. (2018). School, Family, and Community Partnerships. Routledge.
-
European Commission. (2022). Digital Education Action Plan 2021–2027.
-
Hattie, J. (2009). Visible Learning: A Synthesis of Over 800 Meta-Analyses Relating to Achievement. Routledge.